ਗਾਂਧੀ ਤੇ ਗੰਦਗ਼ੀ

ਲੱਗਭਗ ਪਿਛਲੇ ਛੇ-ਸੱਤ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ ਅੰਬੇਡਕਰਵਾਦ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀਵਾਦ ਲੜਾਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਇੰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੰਦਗੀ ਰੋਜ਼ ਸਾਫ ਹੋਵੇ ਤੇ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੰਦਗੀ ਪੈਣ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ। ਗਾਂਧੀ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਠੋਸ ਉਪਰਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ, ਅੰਬਡੇਕਰ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਖਿਲਾਫ ਹੰਟਰ ਵੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੰਟਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਖਤ ਕਾਨੂੰਨ। ਗਾਂਧੀ ਝਾੜੂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਠੋਸ ਨੀਤੀ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਉਂਦਾ, ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੰਦਗੀ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਪੁੰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਉਹ ਆਪ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਝਾੜੂ ਮਾਰ ਕੇ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਰਹਿਬਰ ਤੇ ਰਹਿਨੁਮਾ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਅੰਬੇਡਕਰ ਸਾਹਿਬ ਗੰਦਗੀ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਘਟੀਆ ਕੰਮ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣਾ ਜ਼ੁਰਮ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਗਾਂਧੀ ਜਿਵੇਂ ਗੰਦਗੀ ਵਾਲੇ ਪੇੜ ਤੋਂ ਗੰਦਗੀ ਝੜਨ 'ਤੇ ਰੋਜ਼ ਝਾੜੂ ਮਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅੰਬੇਡਕਰ ਉਸ ਗੰਦਗੀ ਫੈਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪੇੜ ਨੂੰ ਜੜੋਂ੍ਹ ਵੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ-ਕੱਲ੍ਹ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਦਿਨ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਪੂਜਾ-ਪਾਠ, ਰੰਗ-ਰੋਗਨ ਨਵੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖਰੀਦਣ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਹੈ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਫਜ਼ੂਲ ਤੇ ਖਤਰਨਾਕ ਕੰਮ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਅਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੀ ਗੰਦਗੀ ਕਦੀ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਤੇ ਸਾਫ-ਸੁਥਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਵੇਗੀ। ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਅਰਬਾਂ-ਖਰਬਾਂ ਦੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਥੇ ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਗੰਦਗੀ ਫੈਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਫੈਲਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਖਿਲਵਾੜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਟੀ. ਵੀ., ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਦੀ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਗਏ ਸਵੱਛ ਅਭਿਆਨ ਦੇ ਬਿਆਨ, ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਲੱਗੇ ਪੋਸਟਰ ਦੇਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਕ ਪਾਸੇ ਸਵੱਛ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਭਾਰਤ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਜੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਵੱਛ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਸਰਕਾਰ ਅਪਣਾਏਗੀ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ 100 ਸਾਲ ਲੱਗੀ ਰਹੇ ਭਾਰਤ ਕਦੇ ਸਵੱਛ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇਗਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ ਇਲਾਜ ਤਾਂ  ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਪਰ ਇਲਾਜ ਨਾਲੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ ਸਖਤ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਉਠਾਏ ਜਾਂਦੇ, ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ 'ਚ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਲਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ, ਸਫ਼ਾਈ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਕੋਸਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਵੱਲ ਕੋਈ ਠੋਸ ਕਦਮ ਨਹੀਂ ਚੁੱਿਕਆ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਲਓ ਦੇਸ਼ ਗੰਦਾ ਹੀ ਰਹੇਗਾ। ਅਕਸਰ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਜ਼ਾਰਾਂ, ਚੌਰਾਹਿਆਂ, ਘਰਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਲੋਕ ਜਦੋਂ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕੂੜਾ ਸੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮੀਡੀਆ ਵਾਲੇ ਵੀ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਦੀ ਫੋਟੋ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਲਾ ਕੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਸਫਾਈ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦਾ ਤਵਾ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇੰਨੇ ਬੇਦਰਦ ਤੇ ਬੇਖੌਫ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣਾ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਤੇ ਗੰਦਗੀ ਸਾਫ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਕਰਨਾ ਤੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣਾ ਆਪਣਾ ਹੱਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਸੱਚੀ ਨੀਯਤ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਨਾਟਕੀ ਢਕੋਂਸਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਟੀ.ਵੀ, ਅਖਬਾਰਾਂ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਗੰਦਗੀ ਪਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਸੂਰਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਿਸਾਲ ਬਣ ਜਾਵੇ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਉੱਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ, ਪਰਮਾਤਮਾ ਭਗਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਉਸ ਕਬੂਤਰ ਵਾਂਗ ਬੇਫਿਕਰ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਹ ਗੱਲ ਕਦੇ ਨਾ ਭੁੱਲਣ ਕਿ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਦੇਖ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਹੀ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣ ਪਖੇਰੂ ਉੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਖੰਭ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਖਿਲਰੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਝੰਡਾ ਗੱਡ ਕੇ ਕੁਛ ਲਾਉਣਾ ਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਏ ਜਾਣ, ਸਕੂਲਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਰਵਜਨਕ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ ਬਣ ਸਕੇ, ਜੇਕਰ ਇਵੇਂ ਹੀ ਗੰਦਗੀ ਸਾਫ ਕਰਨ ਦੇ ਫੋਕੇ ਉਪਰਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਰਹੋਗੇ ਹੀ।
- ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ