ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਜ ਪਿਛਲੀਆਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚੱਲੇ ਆ ਰਹੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫਿੱਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਕਿਵੇਂ ਗੁਜਰੇਗਾ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਹੀ ਤਹਿ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਣ 'ਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਹਰ ਵਰਗ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਮੋੜ 'ਤੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਦੀ-ਵਿਆਹ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਮਾਜਿਕ ਮੇਲਜੋਲ ਹੋਵੇ ਉਹ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਨਾ ਕੇਵਲ ਜਿਉਂਦੇ-ਜੀਅ, ਬਲਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹਦਾ ਪਿੱਛਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜਿਕ ਤਾਣਾ-ਬਾਣਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਹ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਾਡੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਵੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਤੱਕ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਤੇ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਛੂਤ ਕਹਿ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮਾਜ 'ਚ ਦਰਜਾ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬੱਦਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਵਿਧਾਨ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਕਰਨ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜੇ ਵੀ ਦਿਨ-ਪਰ-ਦਿਨ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਵਿੱਚ ਫਸਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਬੇਲੋੜੇ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹਿਤ 'ਚ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਲੋੜੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਕੇ ਜਾਵਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਰਥਿਕ, ਬੌਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਾਫ਼ੀ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਦੋ ਸ਼ਬਦ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਆਏ ਜੋ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਰੜਕ ਰਹੇ ਹਨ-ਉਹ ਹਨ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਧ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਘੋਖ ਅਤੇ ਅਰਥ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰ ਪੂਰਵਕ ਚਰਚਾ ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਕਰਾਂਗੇ ਪਰ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਮੈਂ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨਾ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਾਰਗ-ਦਰਸ਼ਕ ਮੰਨ ਕੇ ਉਹਦੇ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝ ਕੇ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਣਾ ਪਰ ਇਹੋ ਸ਼ਰਧਾ ਜਦੋਂ ਅੰਨ੍ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇੰਨਾ ਭਿਅੰਕਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਜਿਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਰਾਧ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਕਰਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮ੍ਰਿਤਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਘਰ-ਪਰਿਵਾਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਸਕੇ-ਸਬੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਤਸੱਲੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰੂਹ ਸਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਪੁੱਜ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਰਾਧ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ-ਪ੍ਰਸਾਰ ਇੰਨਾ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਕ ਬੜਾ ਹੀ ਖਤਰਨਾਕ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕ੍ਰਿਆ-ਕਰਮ ਨਾ ਹੋ ਕੇ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਜ਼ਰੀਆ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਮੇਰੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਅੰਨ੍ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਵੀ ਬੰਦੇ ਦਾ ਜਿਉਂਦੇ-ਜੀਅ ਸ਼ਰਾਧ ਹੀ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇਸੇ ਅੰਨ੍ਹੀ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭਗ ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧਰਮ-ਮਜ਼੍ਹਬ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਦੰਗੇ ਹੋ ਚੁਕੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਤੇ ਲੱਖਾਂ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਾਠਕ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਰਹਿਬਰਾਂ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਮਾਰਗ 'ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਤਾਂ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਹਰ ਬੰਦਾ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਜੈ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਜੈ ਜੈ ਕਾਰ ਕਰਾਵੇ। ਇਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭੁੱਖਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਅਨਪੜ੍ਹ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਹਰ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਭਵਿੱਖ ਹੋਵੇ, ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਬੁਢਾਪਾ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋਵੇ, ਹਰ ਇਕ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੋਵੇ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਇੰਨਾ ਸੁਹਾਵਣਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਮੁਲਕਾਂ ਲਈ ਇਕ ਸੈਰਗਾਹ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਆਉ ਇਹ ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਧ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਢਕੋਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰੀਏ। - ਅਜੈ ਕੁਮਾਰ
No comments:
Post a Comment