ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਚਰਿੱਤਰ

ਅੱਜ ਭਾਰਤ 'ਚ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਦੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਮਨੂੰਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨੂੰ ਵੱਲੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਊਚ-ਨੀਚ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਹੈ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਕਿ ਦਲਿਤ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਹੱਕ ਮਿਲਣ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਕਿ ਗਰੀਬ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਚੁੱਕੇ, ਉਹ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਇਕ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇ। ਦੂਸਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਭਗਵਾਨ ਵਾਲਮੀਕਿ, ਤਥਾਗਤ ਬੁੱਧ ਦੀ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਦੀ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਬੀਰ ਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਭਲਾਈ 'ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰਤਾ ਦੇ ਹੱਕ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਗਰੀਬ, ਕਮਜ਼ੋਰ, ਲਾਚਾਰ ਤਬਕੇ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਬਲਕਿ ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਵੀ ਕਰਵਾਇਆ। ਅੱਜ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਦਕਾ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਸਭ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਹੱਕ ਹਨ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਨੂੰ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਵਧਾਨ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਹਰ ਨਿੱਕਰ ਧਾਰੀ, ਹਰ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਚੇਲਾ, ਹਰ ਖਾਸ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਠੇਕੇਦਾਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਮੰਸ਼ਾ ਦਲਿਤ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਭਰਮਾ ਕੇ, ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭਗ 22 ਹਜ਼ਾਰ ਸੰਗਠਨ ਤੇ ਕਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਸੱਚਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਗਠਨ, ਇੰਨੀਆਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀਆਂ, ਸੈਂਕੜੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਗਠਨ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਨੂੰਵਾਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਛੂਆਛਾਤ ਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਸਰਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ 'ਚ, ਹਰ ਗਲ੍ਹੀ ਦੇ ਕੋਨੇ 'ਤੇ, ਹਰ ਮੁਹੱਲੇ 'ਚ, ਹਰ ਪਿੰਡ 'ਚ ਛੂਆਛਾਤ, ਭੇਦਭਾਵ, ਊਚ-ਨੀਚ, ਪਖੰਡ, ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਣ ਹੈ?ਜੇ ਇਸ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲੇਗਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਦਾ ਟੈਗ ਲਗਾਇਆ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਅੰਬੇਡਕਰਵਾਦੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਮੈਂ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਅੰਬੇਡਕਰਵਾਦ ਕਿਸੇ ਪਖੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਇਕ ਜੀਵਨ ਚਰਿੱਤਰ ਹੈ ਜੋ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੱਚੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਦੇ ਹੱਡਾਂ 'ਚ ਰਚ-ਵਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਨਾਮ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਵਿਵਹਾਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਵੇ ਕੀ ਹੈ ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਚਰਿੱਤਰ: 

•  ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਆਪ ਬਣਾ ਕੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਵਿਦਵਾਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਰਉਪਕਾਰੀ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੱਚ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੇ
•    ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਗੋਤ, ਜਾਤ, ਵਰਣ, ਵੰਸ਼, ਰੰਗ, ਭੇਦ 'ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਕਹਿਣੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ 
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੱ੍ਰਗਿਆ ਨਾਲ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਭਾਂਪ ਲੈਂਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਸੱਚਾ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਦਾਨਵੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਪੂਜਾ ਜਾਂ ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਸਾਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਗੁਲਾਮਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੱਕ ਖੋਹਣ ਦਾ ਹੌਂਸਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮਸ਼ਾਲਚੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਸ਼ੋਸ਼ਿਤ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
•   ਅੰਬੇਡਕਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਤੁਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਹੋਵੋਗੇ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਦਾ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਕੀ ਤਾਅਲੁਕ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮਾਜ ਦੀ ਮੂਲ ਕੜੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਖ਼ੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਧਾਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ, ਤੁਹਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸਮਾਜ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦੇਣ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਨਿਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਜਾਂ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਅਨਿਯੋਜਿਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਜਨਮਾਂਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਵੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਿਤ ਹੋਵੇ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਭਾਰਤ 'ਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 1938 ਵਿੱਚ ਵਧਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਪਨਾਉਣ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ 10 ਨਵੰਬਰ 1938 ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਇਕ ਗੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਬਿੱਲ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਨ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਬਿੱਲ ਦਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀਆ ਦਾ ਪਖੰਡ ਅਪਣਾ ਕੇ ਸਾਧੂ-ਸੰਤ ਬਣਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਪਰਿਵਾਰ ਨਿਯੋਜਕ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਅਪਨਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ। ਅੰਬੇਡਕਰਵਾਦ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਲੈਣਾ ਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਸ  ਨੂੰ ਵਿਵਹਾਰਕ ਰੂਪ 'ਚ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਆਉ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀ ਚਿੱਤਰ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਚਰਿੱਤਰ ਅਪਣਾਈਏ ਤਾਂ ਜੋ ਭਾਰਤ 'ਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਪਾ ਸਕੇ।
                                                                                                                    - ਅਜੇ ਕੁਮਾਰ