ਸੰਘਰਸ਼ ਅਜੇ ਬਾਕੀ ਹੈ

ਅੱਜ ਤੋਂ 124 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਇਕ ਗਰੀਬ ਦਲਿਤ ਸੂਬੇਦਾਰ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਭੀਮ ਰਾਓ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸੋਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਬੱਚਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਧੜਕਣ ਬਣ ਕੇ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡੇਗਾ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਤਿਉਹਾਰ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੱਕ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਜਪਾ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਵੀ ਹੁਣ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਵਾਕ ਸੱਚ ਹੁੰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ 'ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਵਕਤ ਆਏਗਾ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀ ਤੁਹਾਡਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨਾ ਸਿੱਖ ਜਾਣਗੇ'। ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸਹੀ ਉਹ ਵਕਤ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਕ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਨਾਮ ਸੁਣਨਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਮੂਹਰੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਝੂਠ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਗੱਜ ਲਵੇ, ਆਖਿਰ ਤਾਂ ਸੱਚ ਦੀ ਹੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਮਨ ਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਖਿਰ ਸਭ ਭਾਰਤੀ ਮਨ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਸਾਡੇ ਸੱਚੇ ਮਾਅਨਿਆਂ 'ਚ ਲੀਡਰ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਦਿਲ 'ਚ ਇਕ ਡਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਭਟਕ ਜਾਈਏ। ਕਿਧਰੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾ ਕੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਧੁਰ ਵਿਰੋਧੀ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਦੀ ਇਕ ਹੋਰ ਚਾਲ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਹੇ?ਵੋਟ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਕਿਤੇ ਉਸ ਵੋਟ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਮੂਹਰੇ ਨਾ ਝੁਕਣ ਵਾਲੇ ਸਿਰ ਨਤਮਸਤਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੋ ਵੀ ਹੈ ਜੈਸਾ ਵੀ ਹੈ, ਜੇ ਦਲਿਤ ਆਪਣਾ ਹੋਸ਼ ਨਾ ਗੁਆਵੇ, ਆਪਣੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਦਾ ਗਲਤ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਵੇ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਡਰਾਮੇਬਾਜ਼ੀਆਂ ਦਾ ਸਾਨੂੰ ਕੋਈ ਡਰ ਨਹੀਂ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦਲਿਤ ਭਰਾ ਵੀ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜੇ 'ਤੇ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੱਢ, ਨਾਅਰੇ ਲਗਾ, ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹਾਰ ਪਾ ਆਪਣੇ ਕਰਤਵ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲ ਰਹੇ? ਅਜੇ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜੇ ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਮੁੱਕਿਆ ਨਹੀਂ। ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦੇ ਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਸਾਡੇ ਰਹਿਬਰ ਹਨ। ਰਹਿਬਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਗਾਈਡ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮੰਜ਼ਿਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ 'ਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ। ਵੋਟ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਇਕੱਠ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀਂ ਉਸ ਮੰਜ਼ਿਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਰਹਿਬਰ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਰਸਤੇ ਦੱਸੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਰਹਿਬਰ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਇਕ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਗਲ 'ਚ ਪਾ ਲਓ, ਮੱਥੇ ਟੇਕ ਲਓ, ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਸਿਰਹਾਣਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸਿਰ ਥੱਲੇ ਰੱਖ ਕੇ ਅਕਲ ਨਹੀਂ ਜੇ ਆਉਣੀ। ਜੇ ਅਕਲ ਲੈਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਇਕ-ਇਕ ਪੰਨਾ ਪੜ੍ਹਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਇਕ-ਇਕ ਸ਼ਬਦ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ, ਉਸ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਅਗਲਾ ਰਸਤਾ ਤਲਾਸ਼ਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ 'ਚ ਬਹੁਤ ਸੰਘਰਸ਼ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ-ਕਾਮਯਾਬੀ ਵੀ ਮਿਲੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ਪੂਰਣ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਇਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਹੋਇਆ ਹੈ ਥਾਮਸ ਐਡੀਸਨ। ਜਿਸ ਨੇ ਬਲਬ ਦਾ ਆਵਿਸ਼ਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਬਲਬ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਤਜ਼ਰਬੇ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਉਸ ਦੇ ਕਈ ਸਾਲ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਬਲਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਤਾਰ ਪਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਬਲ ਕੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਤਾਰ ਦੀ ਧਾਤੂ ਬਦਲਦਾ, ਕਦੇ ਸੋਨਾ ਲਾਉਂਦਾ, ਕਦੇ ਚਾਂਦੀ ਲਗਾਈ, ਕਦੇ ਲੋਹਾ ਲਗਾਇਆ, ਤਾਂਬਾ ਲਗਾਇਆ, ਕਦੀ ਪਿੱਤਲ ਲਗਾਇਆ। ਹਰ ਤਜ਼ਰਬੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ-ਕਾਮਯਾਬੀ ਮਿਲੀ। ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਸਾਥੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, 'ਇਹ ਤੂੰ ਕਿਹੜੇ ਕੰਮ 'ਚ ਪੈ ਗਿਆ ਏਂ, ਤਜ਼ਰਬੇ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਤੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਿਕਲ ਜਾਣੀ, ਬਲਬ ਨਹੀਂ ਜੇ ਬਣਨਾ।' ਐਡੀਸਨ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, 'ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਲਬ ਨਾ ਬਣਾ ਸਕਾਂ, ਪਰ ਯਾਦ ਰੱਖੀਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵਕਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਬਲਬ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ ਉਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਫ਼ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਧਾਤੂਆਂ ਵਰਤ ਕੇ ਬਲਬ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਧਾਤੂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ।' ਕੁਝ ਉਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਮਝਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਸਾਡਾ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ 'ਤੇ ਹਾਰ ਪਾ ਕੇ ਮੁੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ, ਬਲਕਿ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅੰਤ੍ਰਿਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਦੀ ਤਾਕਤ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਕ ਸ਼ਕਤੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਪੱਸ਼ਟਵਾਦਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲਤਾ ਤੋਂ ਸਬਕ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਨਵੀਆਂ ਰਾਹਾਂ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਜਿਹੜੇ ਮਕਸਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਰਹਿ ਗਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕੀਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਨਾ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਭਰਮਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ, ਇਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਉਹੀ ਸਿਲਸਿਲਾ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰ ਕੇ ਸੀਰੀ ਕਰਵਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਐਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਉਹੀ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਅਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜਦੇ ਸਾਂ, ਹੁਣ ਵੀ ਉਹੀ ਕੰਮ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਫ਼ਰਕ ਕੀ ਪਿਆ? ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਕੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ? ਅਜੇ ਵੀ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ 'ਚ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ, ਮੰਨਦੇ ਹੋ ਕਿ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਡੇ ਜੀਵਨ 'ਚ ਬਦਲਾਅ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੁਝ ਐਸੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਜਿਣਸਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸੁਧਾਰ ਆ ਸਕੇ। ਇਹੀ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।

- ਅਜੇ ਕੁਮਾਰ